In deze workshop wordt onder leiding van Ria Wolkorte en Luciënne Heerkens gekeken naar hoe de online tool ‘het wegingskader’ de zorgprofessional kan helpen in de dagelijkse praktijk, en hoe daarin het cliëntperspectief zo goed mogelijk meegenomen kan worden. “Wij zijn de academische werkplaats Leven met een verstandelijke beperking en ons doel is het ontsluiten van meerdere bronnen van kennis. Ervaringskennis, wetenschappelijke kennis, professionele kennis: ze zijn alle drie gelijkwaardig in ons onderzoek.” De werkplaats is onderdeel van Netwerk Samen kunnen Kiezen, dat gericht is op de zelfbepaling en de eigen regie van mensen met een verstandelijke beperking, maar die ook uit te rollen is voor de ouderenzorg.

Quiz
Maar eerst wordt er begonnen met een quiz. De groep wordt via Kahoot vragen over de Wet zorg en dwang gesteld, om te kijken wat iedereen nu al weet over die wet. Langzaamaan blijkt dat mensen beginnen te snappen hoe de wet in elkaar steekt, maar ook blijkt dat er nog veel onduidelijkheid is. “VWS gaf ons de opdracht om een webtool te maken die begeleiders een handvat geeft bij de invoering van de Wet zorg en dwang,” zo vertelt Wolkorte. “Er werd nadrukkelijk bij vermeld: zorg daarbij dat het cliëntperspectief hier wordt meegenomen.”

Negen gebieden
De webtool moet helpen bij de inzet van onvrijwillige zorg en het terugdringen ervan.
Wat is nu onvrijwillige zorg?
a. Het toedienen van vocht, voeding en medicatie
b. Het beperken van bewegingsvrijheid
c. Insluiting
d. Toezicht houden op betrokkenen
e. Onderzoek aan kleding of lichaam
f. Onderzoek van de woon- en verblijfsruimte op gedragsbeïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen
g. Controleren op de aanwezigheid van gedragsbeïnvloedende middelen
h. Het aanbrengen van beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten
i. Het beperken van het ontvangen van bezoek

“Dat wil dus zeggen dat in principe alles hieronder kan vallen,” vult Wolkorte aan.
“Als je systematisch in kaart gaat brengen wat er onder het afwerende gedrag ligt,” gaat Heerkens verder. “Dan kun je vaak zien wat er aan de basis ligt. Dat is eigenlijk het doel van deze wet. Het is een enorme omschakeling, maar daarvoor is ook dit overgangsjaar.”

Handvatten
In de groep worden al gauw ervaringen uitgewisseld over wat die grensbepalende problemen nu zijn: wanneer is iets onvrijwillig en hoe kun je onvrijwillig omzetten in vrijwillig? Wolkorte: “En áls je iemand onvrijwillig doucht, dan mag dat natuurlijk nog steeds wel: maar je moet dan wel het stappenplan doorlopen. En bij een wilsonbekwame cliënt moet je altijd het stappenplan doorlopen.” Het is een website met een tool voor zorgverleners om handvatten te bieden bij de inzet van onvrijwillige zorg en het vergroten van de eigen regie. Heerkens: “Als een cliënt weigert een jas aan te trekken: wat zie je bij dat gedrag? Is er sprake van verzet? Kijk ook naar de beleving en de waarneming: welk gedrag is passend en afwijkend? Dat verschilt natuurlijk per cliënt. Wat we vragen is toch eens naast die cliënt te gaan staan en te kijken wat diegene nu ervaart? Dat is erg moeilijk, dat begrijpen we.”

Een gesprek
In de zaal gaat het al gauw over de eigen ervaringen. Waar liggen nu de grenzen binnen hun eigen werk? Iemand zegt: “Zodra ze niet meer naar buiten kunnen, krijgen ze bij ons een apparaatje om dat zorgt dat de deur automatisch dicht gaat. Dan verzetten ze zich natuurlijk. Dat vind ik erg moeilijk, maar het is wel echt nodig om de deur op slot te doen!” Daar gaat Heerkens op in: “Het betekent niet dat je iedereen maar gewoon naar buiten moet laten gaan, dat de deur niet op slot mag, want veiligheid gaat voor. De vraag is de waarom-vraag. Net als bij die jas: wat staat de cliënt nu tegen dat ze die jas aan moet? Het zit ‘m in die kleinere vormen die eronder zitten. Bij de grote vormen hadden we dat al, maar nu komt daar veel meer bij.”

Pietje en de keukenkastjes
Heerkens gaat verder: “Ik was ergens en daar zaten alle kastjes op slot. Toen ik vroeg naar waarom eigenlijk, kwamen we er achter dat dat ooit was vanwege Pietje, maar Pietje was er al een hele tijd niet meer. Toen hebben ze na overleg, met uitzondering van de chloor en messen, alle kastjes weer open kunnen laten.” In de zaal blijft onduidelijk. Want wat als niemand zich verzet tegen dichte keukenkastjes? Dan is het toch geen onvrijwillige zorg? Heerkens: Het gaat juist om het gesprek: wat kan wel en wat kan niet. Jezelf een spiegel voorhouden.”
Wolkorte: “Het is nog een grijs gebied en daar is dit overgangsjaar ook voor. Je hoeft echt niet iedere ochtend te gaan documenteren wat iemand op zijn boterham heeft. Maar het is bedoeld om te kijken waar het een stukje beter kan. ”
Waarom moet dat nu in een wet? “Dat is omdat er op alle negen punten wel eens incidenten gebeuren. En hoe lang ligt die wet nu al op de plank? Al twintig jaar! Dus zo’n overgang is nodig. Want het is ook voor jullie een grote omschakeling.” Op de website staat natuurlijk veel meer informatie. Als je alles hebt verzameld kun je je afvragen: is de zorg noodzakelijk? En vervolgens: zijn er misschien alternatieven? “Misschien kun je mensen ergens tegemoet komen. Misschien geen jas, maar een dikke bodywarmer. En maak op basis daarvan een afweging over de in te zetten zorg.”

The proof is in de the pudding
“Het is jammer dat we de webtool niet kunnen laten zien,” sluit Heerkens af. “Want wat we hadden kunnen verwachten: hij is te talig!” De zaal lacht. De teksten worden op dit moment omgezet in filmpjes en animaties, maar ook de teksten blijven beschikbaar, zodat de webtool voor iedereen bruikbaar is.
“En het gaat ook leven als je er eenmaal casussen aan kunt hangen,” vult iemand uit de zaal aan. “Dan wordt het levend! The proof is in the pudding.”

Wil je je aanmelden voor de nieuwsbrief? Mail naar r.wolkorte@uvt.nl of g.c.j.heerkens@uvt.nl.