De definitie van onvrijwillige zorg, legt Mengelers uit, “is zorg waar de cliënt of de vertegenwoordiger niet mee instemt of zich tegen verzet.” Daarbij zijn drie vormen denkbaar. 

Gedwongen zorg zoals gedwongen onder de douche, en de deur op slot draaien, leefregels opstellen, zoals het gas afsluiten en toezicht houden. En gedragsbeïnvloedende medicatie. Het uitgangspunt bij die laatste is: als iemand niet meer kan inschatten wat de gevolgen zijn als hij of zij bepaalde medicatie neemt, dan is het onvrijwillige zorg.

Mengelers laat een nieuwsitem van RTL zien waarin de resultaten van het onderzoek te zien zijn. 40% van de demente ouderen krijgt te maken met dwangmaatregelen. Eén op de vier krijgt daarom een vrijheidsbeperkende maatregel opgelegd. In het ergste geval, zien we in het nieuwsitem, werd een patiënt vastgebonden aan het bed of aan de stoel. Ook blijkt uit het filmpje dat meer dan de helft van de mantelzorgers overbelast is en daarom dwangmiddelen inzet. Uit machteloosheid of radeloosheid.  

“Schrikken jullie van de cijfers?”, vraagt Mengelers. Niet echt, zo blijkt. Uit het onderzoek blijkt dat gedwongen zorg het meest voorkomt (79%), daarna psychotrope medicatie (41%), en dan de vrijheidsbeperkende maatregelen (7%). Risicofactoren zijn daarbij alleen wonen, cognitieve beperking, ADL-afhankelijkheid en de overbelasting van de zorgverlener. 

Mengelers geeft de deelnemers een opdrachtje. De zaal wordt verdeeld in twee groepen. Op tafel liggen negen strookjes met vrijheidsbeperkende maatregelen. Die strookjes moeten worden geordend, van erg naar minst erg. De ene groep ordent de maatregelen voor zichzelf, dus wat hij of zij de ergst of minst erg maatregel voor zichzelf zou vinden, de andere groep ordent de maatregelen voor een dementerende, van ergst naar minst erg. 

De resultaten verschillen enorm. Het ene groepje vindt het afpakken van de telefoon van iemand met dementie het ergst, de ander dwangmedicatie. “Alles waar dwang bijstaat, lijkt me per definitie onwenselijk”, zegt iemand. 

Mengelers gaat uitgebreid in op de Wet zorg en dwang (Wzd), die per 1 januari is ingegaan. Het is een transitiewet, dat wil zeggen, dat er nog veel vragen zijn over de wet, maar van zorgprofessionals wordt wel verwacht dat ze ervan op de hoogte zijn, zoals van het stappenplan. 

“Is er verzet bij een cliënt, dan is er sprake van onvrijwillige zorg, en wordt een stappenplan ingezet. Bij deze 3 uitzonderingen wordt het stappenplan altíjd ingezet. Dat is bij beperkende bewegingsvrijheid, insluiten en medisch handelen. 

Tot slot geeft Mengelers een aantal tips mee, als het gaat om onvrijwillige zorg. 
“Herken het”. “Maak het bespreekbaar, ook zeker voor de mantelzorgers.” 
“Voorkom het”, en niet te vergeten, “rapporteer het.”